Pedro Cantalejo, onye isi nke ọgba Ardales Andalusian, na-ele anya na ihe osise ọgba aghara Neanderthal dị n'ọgba ahụ.Foto: (AFP)
Nchọpụta a na-awụ akpata oyi n'ahụ n'ihi na ndị mmadụ na-eche na Neanderthals bụ oge ochie na obi tara mmiri, mana ịbịaru ọgba ndị ahụ ihe karịrị afọ 60,000 gara aga bụụrụ ha ihe dị ịtụnanya.
Ndị ọkà mmụta sayensị chọpụtara na mgbe ụmụ mmadụ nke oge a na-ebighị na kọntinent Europe, Neanderthals na-ese stalagmites na Europe.
Nchọpụta a na-awụ akpata oyi n'ahụ n'ihi na a na-ewere Neanderthals dị mfe na obi tara mmiri, mana ịbịaru ọgba ndị ahụ ihe karịrị afọ 60,000 gara aga bụụrụ ha nnukwu ihe.
Ihe osise ọgba ndị a chọtara n'ọgba atọ dị na Spen ka e kere n'agbata afọ 43,000 na 65,000 gara aga, afọ 20,000 tupu ụmụ mmadụ nke oge a abịarute Europe.Nke a na-akwado na Neanderthals chepụtara nka ihe dịka afọ 65,000 gara aga.
Otú ọ dị, dị ka Francesco d'Errico, bụ́ onye na-ede akwụkwọ ọhụrụ na magazin PNAS si kwuo, nchọpụta a na-arụrịta ụka, "akwụkwọ sayensị na-ekwu na pigmenti ndị a nwere ike ịbụ ihe e kere eke" na ọ bụ n'ihi ígwè oxide eruba..
Nyocha ọhụrụ na-egosi na ihe mejupụtara na ọnọdụ nke agba adịghị ekwekọ na usoro okike.Kama nke ahụ, a na-etinye agba ahụ site n'ịfesa na ịfụ.
Nke ka mkpa, udidi ha adabaghị n'ihe atụ okike e si n'ọgba ahụ pụta, nke na-egosi na ụcha ahụ na-esi n'èzí pụta.
Mkparịta ụka zuru ezu na-egosi na a na-eji pigmenti ndị a mee ihe n'oge dị iche iche, ihe karịrị afọ 10,000 dị iche.
Dị ka d’Errico nke Mahadum Bordeaux si kwuo, nke a “na-akwado echiche ahụ bụ́ na Neanderthals abịawo ebe a ọtụtụ ugboro n’ime ọtụtụ puku afọ iji tee ọgba dị iche iche ihe.”
O siri ike iji "nkà" nke Neanderthals tụnyere frescoes nke ndị ọgbara ọhụrụ mere.Dị ka ihe atụ, frescoes ndị a chọtara n’ọgba Chauvie-Pondac dị na France karịrị afọ 30,000.
Mana nchọpụta ọhụrụ a na-agbakwụnyekwu ihe akaebe na-egosi na usoro ọmụmụ Neanderthal lara n'iyi ihe dị ka afọ 40,000 gara aga, nakwa na ha abụghị ezi ndị ikwu Homo sapiens bụ ndị e gosipụtara ogologo oge dị ka Homo sapiens.
Ndị otu ahụ dere na eserese ndị a abụghị "nkà" n'echiche dị warara, "kama ọ bụ n'ihi omume eserese nke e mere iji mee ka ihe atụ nke oghere pụta dịgide."
Ọdịdị ọgba ahụ "na-ekere òkè dị mkpa na usoro akara nke ụfọdụ obodo Neanderthal", ọ bụ ezie na ihe akara ndị a pụtara ka bụ ihe omimi.